Za miedzą: Žacléř

Wieś Říčky ( dawna nazwa to Rićka) położona jest w dolinie potoczku Říčka, zwanego kiedyś Kulsava (a także Klusava, pierwotnie Klausa).



Pierwsza wzmianka o wiosce pochodzi z połowy XVI w., była to wówczas osada drwali i szklarzy. Po bezpotomnej śmierci ostatniego czeskiego właściciela osady i przejęciu majątku przez króla, ziemie zostały sprzedane pochodzącemu z Łużyc rodowi Mauschwitzów, wówczas wieś została osiedlona przez Niemców. Rozwój wioski przypada na XIX wiek i początek wieku XX. W 1906 r. ukończono budowę drogi łączącej Říčky z wioskami Zdobnice i Rokytnice, w tym samym roku otwarto także linię kolejową łączącą Rokytnice z Doudleby nad Orlicí. Říčky miały w tym okresie około 1100 mieszkańców, praktycznie tyle samo, co gminne Rokytnice.
Dobre czasy zmieniły się wraz z wybuchem I wojny światowej… Tereny wioski nadal zamieszkiwała głównie ludność niemiecka, a wraz z nasileniem się nacjonalistycznych nastrojów w latach 30-tych XX w., ludność czeska została zmuszona do opuszczenia okolicznych terenów (w 1939 r. wieś liczyła 848 mieszkańców, Czechów było tylko . Po II wojnie światowej wydalono ludność niemiecką, w Říčkach i okolicznych wioskach zamieszkali osadnicy narodowości słowackiej i rumuńskiej, jednak większość domów wciąż była opuszczona. Elektryfikację wsi zakończono w 1959 r., Říčky stały się ośrodkiem rekreacyjnym, w latach 70-tych rozpoczęto budowę wyciągu narciarskiego i skoczni narciarskiej. Aksamitna rewolucja przerwała na jakiś czas rozwój wioski, wznowiony pod koniec lat 90-tych.

Spacer był z założenia głównie piwny , nic więc dziwnego, że znaczną jego część spędziliśmy przy złotym płynie. W sezonie przystanków zapewne byłoby więcej, w maju jednak najbliższa naszego miejsca noclegowego restauracja hotelu Konšel) była jeszcze zavřena . Pierwszy postój wypadł na tarasie restauracji hotelu Říčky.



Chata Devětsil – obecnie hotelik i restauracja (jeszcze do niej zaglądniemy )







Figura św. Józefa w centrum wsi, niedaleko kościoła.







Kościół Św. Trójcy (Nejsvětější Trojice) zbudowany w latach 1790-1792 w miejscu starszej (ale niedużo, z 1787) kaplicy drewnianej w pobliżu cmentarza.

Celem naszego spaceru było miejsce oddalone o jakieś pół kilometra od centrum wsi. Aby do niego dotrzeć, poszliśmy szosą w kierunku wsi Zdobnice.











Wkrótce odbiliśmy w prawo, na polną drogę wiodącą do znajdującego się w pobliżu domostwa.

Na pagórku, tuż nad zabudowaniami znajduje się miejsce, do którego (zgodnie z planem ) dotarliśmy.





Kamenie v Říčkách mają wysokość 2 -5 m. Nie wiadomo, kto i kiedy je tam umieścił, podobno znajdowały się tam w okresie międzywojennym, tak ponoć wynika z informacji w niemieckiej prasie.
Czy są to te same kamienne menhiry co teraz? Nie wiadomo... Pierwsze internetowe wzmianki o kamieniach nad Říčkami pojawiły się w 2006 r., być może umieścił je na wzgórzu właściciel pobliskich zabudowań , aby jakieś kamolce stały tam, gdzie kiedyś.







Eksperci z zakresu psychotroniki i UFO uważają, że menhiry mogły stać na wzgórzu długo przed okresem międzywojennym, służąc do celów ceremonialnych lub jako pradawny kalendarz. Być może było to miejsce uzdrawiającej energii… Daleko im jednak chociażby do naszych kamiennych kręgów w Odrach!

Do centrum wioski wróciliśmy na przełaj, przez łąkę.

Energia z kamieni przyczyniła się do tego, że nabraliśmy ochoty na kolejne piwko . W tym celu zasieliśmy w Dziewięćsile, bardziej klimatycznym niż hotel Říčky. Tyle, że wewnątrz restauracji, gdyż siedziska zewnętrzne były już pozajmowane .





Horská usedlost Devětsil mieści najstarszą restaurację w wiosce. Zabytkowa zagroda powstała w 1786 roku , do 1946 r. mieścił się tu zajazd Mullerbaude, po wojnie karczma zwana U Bursíků, do 1992 r. Horská chata Říčky. Obecnie (po rekonstrcji pod koniec XX w.) jest tu hotelik Devětsil.



Armata, jaka znajduje się wewnątrz budynku Devětsila, została zakupiona w 1989 r. przez obecnego właściciela posiadłości. W wiosce pojawiła się w 1908 r., nabyło ją stowarzyszenie kulturalno-etnograficznego Czechy Wschodnie, którego przewodniczącym od 1903 r. był ówczesny właściciel zajazdu.

Po powrocie do „naszej” chaty, resztę dnia spędziliśmy przy kociołku.





Gdy temperatura zaczęła spadać, przenieśliśmy się do chałupy, aby skonsumować gulasz, popijając go tym i owym.

Niedziela była czasem powrotu, na szczęście nie z samego rana.
Po nieśpiesznym śniadaniu opuściiliśmy chatę. Przy kawce zasiedliśmy na tarasie restauracji Skirest, na terenie Ski Centrum Říčky.









Mogliśmy wprawdzie podejść na Zaklęty Wierch, a potem wrócić do Říček żółtym szlakiem (albo dłużej - czerwonym grzbietowym na przełęcz poznaną zimą, skąd do wsi w dół szlakiem zielonym), zdecydowaliśmy się jednak na kontynuowanie spacerów luzackich, stąd decyzja o odwiedzeniu twierdzy.

Auta zostawiliśmy na parkingu Hanička – Panské Pole, skąd czerwonym szlakiem ruszyliśmy do twierdzy.













Trasa niedługa, tylko 1,6 km. Przewyższenie też niewielkie, więc po niespełna 30 minutach byliśmy przy wejściu do twierdzy.

Na grzbiecie Gór Orlickich w drugiej połowie lat 30-tych XX w. Czesi zbudowali rozległą linię fortyfikacji do obrony granicy z Niemcami. W skład linii wchodzą małe bunkry strzeleckie i większe artyleryjskie. Kilka bunkrów mijaliśmy podczas szurania na biegówkach. Dotarliśmy wówczas pod Grupa Warowna Hanička, zimą jednak nie można było jej zwiedzić. Teraz mogliśmy to nadrobić .



Artyleryjska twierdza Hanička to jedna z 16 twierdz w czeskim systemie fortyfikacji, nie wszystkie z nich zdążono ukończyć.

Dělostřelecká tvrz Hanička powstała dwa lata ( 1936 – 1938), budowę przeprowadziła praska firma inżyniera Bedřicha Hlavy, budową kierowało Dowództwo Grupowe Saperów X z siedzibą w Rokytnicy v Orlických horách . Twierdza otrzymała kobiece imię Hanička (Haneczka) dzięki osadzie znajdującej się w pobliżu.

Zadaniem twierdzy było wsparcie artyleryjskie linii fortyfikacyjnej na przestrzeni pomiędzy twierdzą Adam nad Mladkovem i Velką Deštną, a konkretnie blokowanie trzech dróg, mianowice Bartošovice - Kunvald , Bartošovice - Rokytnice v Orl. h. oraz szosy biegnącej pod Komářím vrchem do Říček.

Jesienią 1938 roku budowa twierdzy była ukończona, jednakże nie udało się zainstalować do obiektu ani do podziemi wszystkich instalacji wodnych, elektrycznych i wentylacyjnych ani zamontować niektórych urządzeń technicznych, przede wszystkim broni artyleryjskiej. Z najważniejszego uzbrojenia twierdzy Hanička brakowało przede wszystkim trzech haubic kalibru 100 mm, które miały być zainstalowane do artyleryjskiego schronu twierdzy. Nie posiadała także obrotowej i wysuwanej wieży artyleryjskiej wraz z dwiema haubicami, która miała być najbardziej skuteczną bronią tych przedwojennych umocnień. Z takiej wieży można było strzelać w zakresie 360 stopni na odległość prawie dwunastu kilometrów przy szybkostrzelności 2 x 20 strzałów na minutę. Po całkowitym wyposażeniu i uzbrojeniu twierdzy , co było zaplanowane na lata 1039-1040, załoga miała się składać z 426 żołnierzy oraz z roty piechoty. W czasie mobilizacji we wrześniu 1938 r. twierdzę obsadził Siódmy Batalion XIX Pułku Wojsk Pogranicznych (który w warunkach pokojowych stacjonował w koszarach w Rokytnicy v O.h.) liczący 169 żołnierzy. Większość załogi umiejscowiono w koszarach pokojowych, a w twierdzy wymieniały się jedynie jednostki strażnicze.

W skład grupy warownej wchodziło 6 dużych żelbetonowych schronów bojowych połączonych podziemnymi korytarzami (łącznej długości 1,5 km), pod ziemią były też koszary i magazyny amunicji i innych zapasów (w przypadku oblężenia, ich ilość miała umożliwić załodze walkę nawet przez kilka miesięcy) .
Schrony bojowe w ramach Hanički to R-S 79A "U Silnice" (obiekt wejściowy, zniszczony podczas przebudowy), R-S 76 "Lom" (schron piechoty), R-S 77 " Pozorovatelna " (schron piechoty), R-S 78 "Na Pasece" (schron artyleryjski), R-S 79 "Na Mýtině" (obiekt artyleryjski), R-S 80 (schron piechoty, w jego podziemiach znajdowało się ujęcie wody dla grupy warownej). Całość otaczał system zapór przeciwpiechotnych i przeciwczołgowych.
Na potrzeby twierdzy Hanička, na wzgórzu Komáří vrch (główny grzbiet Gór Orlickich) powstał obiekt obserwacyjny R-S-91 Vrchol oraz pomocnicze punkty obserwacyjne.

Warunki terenowe były niemal idealne do prowadzenia obrony. Liczebność niemieckich wojsk jesienią 1938 roku również dawała Czechosłowacji szansę na stawienie skutecznego oporu. Decyzja jednak zapadła na samej górze. W wyniku przyjęcia Układu Monachijskiego przez Niemcy, Włochy, Francję i Wielką Brytanię, armia czechosłowacka w październiku 1938 r. bez walki oddała twierdzę wojskom niemieckim.

W czasie wojny twierdza służyła Niemcom jako poligon doświadczalny do testowania broni artyleryjskiej i amunicji, badano zdolność przebicia fortyfikacji przy wykorzystaniu różnych rodzajów broni. Czechosłowackie umocnienia zostały wzniesione przy wykorzystaniu cementu, który swoją wytrzymałością przewyższał zarówno niemieckie jak i francuskie normy wytrzymałości. Jego receptura jak i jej użycie było ściśle chronioną tajemnicą wojskową (do budowy umocnień zatrudniano jedynie rodzime przedsiębiorstwa i rodzimych pracowników, w celu uniknięcia przecieków informacji dotyczących budowanych fortyfikacji, grup warownych i ich wyposażenia)

Po II wojnie światowej Hanička stała się własnością armii czechosłowackiej, służyła jako źródło wody pitnej dla Rokynic. W latach 50-tych wojska saperskie planowały rozszerzenie podziemi w celu zwiększenia powierzchni magazynowych, planu w czyn nie zmieniono. W latach 1954-58 do tutejszych lasów wtargnęło przedsiębiorstwo państwowe Kovošrot (złom żelaza), bez pozwolenia wyrwano wtedy połowę pancernych dzwonów i przewieziono do hut w celu przeróbki. Wysadzenie dzwonów uszkodziło obiekty w większym stopniu, niż 6 lat niemieckiej okupacji, twierdza przestała mieć znaczenie wojskowe.

W latach 1969-1975 twierdzę udostępniono do zwiedzania (początkowo oprowadzano turystów przy świetle latarek, potem fragmenty trasy oświetlał agregat).

Decyzją Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1975 r., twierdza miała być przekształcona w nowoczesny schron przeciwatomowy dla komunistycznej służby bezpieczeństwa, miały tu być stanowiska dowodzenia w przypadku wybuchu wojny. Hanička została ponownie utajniona, zniszczono broszurki i foldery przygotowane w czasie, gdy twierdza była udostępniona dla turystów. Prace prowadzono pod kryptonimem KAHAN (kaganek), kontynuowano je nawet po zmianie zmiany sytuacji politycznej po wydarzeniach listopadowych 1989 r., definitywnie wstrzymano w 1993 r. z powodów finansowych. W czasie przebudowy podziemia wyposażono w nowoczesne na owe czasy technologie, zasypano niektóre z obiektów powierzchniowych. Przed wejściowym obiektem R-S 79A powstał budynek administracyjny, przy okazji maskujący pierwotne wejście do podziemi.

Wiosną 1995 r. Hanička została określona przez Policję RCz jako niepotrzebna i niewykorzystana, wtedy została przekazana Urzędowi Powiatowemu w Rychnově nad Kněžnou, zdecydowano wówczas o ponownym udostępnieniu twierdzy do zwiedzania.

Zwiedzanie zaczyna się w obiekcie R-H-S 79a „U silnice” znajdującym się poza linią umocnień, wystarczająco daleko za linią bojową na przeciwległym zboczu, w miejscu którego nie można było obserwować z pozycji wroga. Nie był obiektem bojowym, służył do zaopatrywania fortecy w amunicję i inne materiały niezbędne do jej funkcjonowania, tu też było główne wejście dla załogi. Do budowy obiektu „U silnlice” zużyto 4300 m3 betonu, sufit i zagrożone ściany zyskały grubość 3,5 m, pozostałe ściany 1,5 m. Załoga liczyła 17 żołnierzy. Wjazd do bazy przeładunkowej dla ciężarówek został zabezpieczony 3 przeszkodami. Pierwszą tworzyła masywna krata, za którą miała być opuszczana pancerna brama ważąca 21 ton. Ostatnią przeszkodą była przesuwana brama pancerna o wadze 8 ton. Obie bramy były gazoodporne, między nimi było ciśnieniowe pomieszczenie przejściowe. W przypadku awarii jakiejś przeszkody, korytarz wjazdowy był ostrzeliwany przez lekki karabin maszynowy. Załoga wchodziła przez znajdujące się obok mniejsze wejście. Obronę obiektu zapewniały karabiny maszynowe w kopułach pancernych i strzelnicach. Po jednym lekkim karabinie maszynowym było w każdym z dwóch dzwonów pancernych zamontowanych w suficie, trzeci lekki karabin został umieszczony w lewym pomieszczeniu do strzelania, natomiast karabin ciężki w prawym pomieszczeniu strzeleckim.

Cena biletu to 75 CZK (na stronie twierdzy była ubiegłoroczna kwota 65 CZK), zwiedzanie tylko z przewodnikiem (prawie 1,5 godz., trasa ma długość 850 m). Oprowadzanie jest po czesku, ale w kasie biletowej można pobrać zwrotny opis po polsku. Temperatura w podziemiach twierdzy wynosi ok. 5 -8 C, dlatego warto mieć ze sobą ciepłe odzienie, nawet gdy na dworze panuje skwar.

Wejście jest o pełnych godzinach, więc chwilkę musieliśmy poczekać. Jeśli ktoś musi czekać nieco dłużej, to może skorzystać z oferty małego baru, jaki znajduje się w budynku wejściowym , jest też WC.

W oczekiwaniu na wybicie godziny wejścia, pooglądaliśmy znajdujący się w garażach budynku administracyjnego duży techniczny sprzęt wojskowy, m.in. kołowe i półgąsienicowe transportery opancerzone, pojazdy artyleryjskie, działa przeciwlotnicze, radiowóz…

Po okazaniu biletów przewodnikowi, weszliśmy do hali budynku administracyjnego, który (po przebudowie w ramach KAHAN) miał zamaskować pierwotne wejście do obiektu twierdzy. Obecnie mieści się tam wystawa techniki wojskowej, na której można zobaczyć m.in. broń, amunicję, mundury, makiety obiektów fortyfikacyjnych, fotografie tych obiektów i dokumentów…

Z górnego piętra (tu znajdowało się stanowisko dowódcze) obiektu-S-79a do podziemnych pomieszczeń schodzi się po 98 schodach (były też 2 windy towarowe o nośności 2500 kg) szybem głębokości 18 m.



Przewodnik pokazuje miejsce, w którym za pomocą windy był przewożony materiał i przeładowywany na ręczne wózki, w celu przetransportowania do magazynów.
Podziemia wykute w skale (1,5 km korytarzy i sal) znajdują się na głębokości od 18 do 35 metrów pod poziomem terenu. Ściany i sufity obiektów bojowych wykonano z betonu grubości 3,5 m.
Wszystkie korytarze, szyby i sale pochodzą z czasów budowy twierdzy, jedynie wyposażenie jest z czasów jej przebudowy w latach 1982-1992. Główny korytarz komunikacyjny został przebudowany w latach 80-tych XX w., wówczas podwyższono posadzkę.

Jako zaplecze techniczne służyły trzy sale tzw. nieczystej technologii : maszynownia do produkcji energii elektrycznej, sala chłodzenia agregatów oraz magazyn ropy naftowej ze zbiornikiem objętości 34 tysięcy litrów ( zapas na ok. miesiąca ruchu (pierwotnie znajdowała się tu oczyszczalnia powietrza).
Obecnie pierwsza sala tworzy przedział do technicznej czołowej części schronu. Na jej poziomie znajdują się dwie żelbetonowe bramy, a sala jest przystosowana do chemicznej asenizacji dla potrzeb załogi poruszającej się pomiędzy różnymi częściami schronu.
Druga sala to stanowisko sterowania zasilaniem w podziemiach twierdzy, miało być centrum dowodzenia dla całego schronu. Jest tu główna rozdzielnica energii elektrycznej oraz centrala telefoniczna. Maszynownia wyposażona jest w trzy silniki diesla napędzane agregatami prądotwórczymi. Twierdza miała być zasilana przez publiczną sieć energetyczną w czasie pokoju, a transformator musiał być zbudowany w pobliżu wejścia. Agregaty miału być uruchamiane w przypadku w momencie przerwania dostaw z sieci zewnętrznej. Do oświetlenia awaryjnego przygotowano lampy naftowe. Na końcu hali zaplanowano warsztat centralny i magazyn części. Z przodu maszynowni pod podłogą znajdowała się komora, która służyła jako tłumik do wydechu silnika. Trzecia sala stanowi centrum chłodzenia pomieszczeń schronu i olbrzymich agregatów prądu.

Dawne koszary składały się z pięciu długich sal (ok. 40 m), które w czasie operacji KAHAN zostały podzielone na mniejsze sale noclegowe oraz pomieszczenia biurowe dla oficerów i podoficerów. Temperatura w koszarach miała być utrzymywana na poziomie 18 C.
Oficerowie mieli pojedyncze łóżka. Zwykli żołnierze sypiali na piętrusach (na samej górze ci, co niedawno rozpoczęli służbę)









W jednej z sal (pierwotnie miała tu się mieścić kuchnia i kotłownia) znajduje się stacja uzdatniania wody, która miała za zadanie nie tylko oczyścić wodę, ale także pozbawić ją promieniowania radioaktywnego. W przedniej części jest rozdzielnia wody pitnej dla wszystkich obiektów podziemnych i powierzchniowych.

Za koszarami odchodzi boczny korytarz do schronu piechoty R-S-80 „Potůček“, gdzie był dostęp do ciepłej wody i fortecznego zbiornika wody pitnej wyłapywanej ze źródełka (stąd nazwa obiektu) prosto ze skały. Następnie wodę pompami rozprowadzano do zbiorników w poszczególnych obiektach i na potrzeby koszar. Woda i ścieki mają naturalne odprowadzenie, przez cały podziemny system przebiega instalacja sanitarna i kanał odwadniający.
Korytarz wiodący do R-S-80 i 82 ma mniejszy rozmiar niż główny korytarz, nie był wyposażony w tory kolejowe, amunicję trzeba było transportować do dolnej stacji windy ( prowadzącej na wyższy poziom R-S-80) za pomocą ręcznych wózków z gumowymi kołami.

Doszliśmy do rozgałęzienia podziemnych chodników, idąc w lewo pochodzi się pod schron artyleryjski R-H-79. W jego najniższym punkcie (ok. 36 metrów) pierwotnie znajdowały się trzy pomieszczenia przeznaczone jako składy amunicji i miejsce dla dowództwa obiektu. Po przebudowie, mniejsza sala przeznaczona została na magazyn żywności. Pierwsza większa sala to jadalnia, a druga to ambulatorium ze stołem operacyjnym.









Osiągnęliśmy skrzyżowanie korytarzy pod obrotową wieżą armatnią R-H-S 78. Odgałęzienie w lewo prowadzi do schronu piechoty R-H-S 77 (nie wchodzi w skład trasy turystycznej). Obrotowa wieża jest dostępna przez dwa połączone korytarze , przy których znajdują się trzy sale. Mniejsza sala przebudowana została na węzeł sanitarny dla tej części podziemia, większe dwie sale przeznaczono na biura dla dowództwa nowoczesnego schronu.