Nie tylko połoniny… Bieszczady 2020, Sanok 2021

Dawigs napisał(a): Widok jest jednak fajny : .

Zdecydowanie tak , warto było tam podejść. Dzięki Tobie o tym widziałam i wplotłam w plan dnia.

Na szczycie wzgórza znajduje się około 1,5 nagrobków, stawianych tu od XVIII w. W zwieńczeniach macew wyrzeźbiono charakterystyczne dla żydowskiej sztuki cmentarnej zdobienia, m.in. korony, świeczniki, ptaki, jelenie, lwy, dzbany i misy.

Tu właśnie można zobaczyć zadaszony nagrobek zmarłego 09.10.1803 r. Menachema Mendla Horowica , rabina i cadyka z Rozwadowa i Leska, ojca znanego cadyka Naftalego Cwi Horowitza z Ropczyc. Napis na jego macewie (w tłumaczeniu z hebrajskiego) głosi: "Tu spoczywa święty rabin Menachem Mendel (oby jego zasługi były dla nas ochroną), ojciec świętego rabina Naftalego Cwi z Ropczyc (oby jego zasługi były dla nas ochroną), powołany do niebiańskiej jesziwy w dniu święta Simchat Tora 23 Tiszri 5564. Niech jego dusza związana będzie w węźle życia wiecznego. W otoczeniu jego grobu pochowani są jego ojciec, r. Jaakow i jego syn r. Szmuel Szmelka, i jego wnukowie r. Menachem Mendel syn r. Szmuela Szmelki i r. Menachem Mendel syn r. Abrahama Chaima" A tak w ogóle, to na grobie cadyka był niezły bałagan (wiem, wiem - karteczki to prośby i podziękowania, ale całość jednak mogłaby wyglądać lepiej)…









W południowej części kirkutu zlokalizowane są młodsze groby pochodzące z 1 poł. XIX, natomiast w części wsch. zachowały się najmłodsze macewy z 2 poł. XIX w. i z XX wieku. Na macewach z okresu międzywojennego można znaleźć napisy dwujęzyczne: po hebrajsku i po polsku.

Kiedy w 1941 roku Niemcy zajęli Lesko, wysiedlili praktycznie wszystkich ludzi narodowości żydowskiej do Zasławia, gdzie znajdował się obóz pracy przymusowej. Przeszło przez niego niemalże 15 tysięcy Żydów z okręgu bieszczadzkiego - 10 tysięcy z nich zostało uśmierconych na miejscu, pozostałe 5 tysięcy wywieziono do Bełżca, gdzie zostali zamordowani. Po zakończeniu II wojny światowej, kiedy zabrakło wymordowanej przez Niemców ludności żydowskiej oraz Ukraińców i Białorusinów, w Lesku pozostało około 1 500 mieszkańców.

14 sierpnia 1942 r. na leskim kirkucie Niemcy rozstrzelali 100 Żydów (starców i chorych), pozostałych w mieście po likwidacji getta w Lesku. Do 1943 roku na cmentarzu mordowano zbiegów z obozu w Zasławiu, ukrywających się w okolicach Leska.

Na lewo od ścieżki (schodząc ze wzgórza w kierunku bramy kirkutu) można zobaczyć obelisk postawiony w 1995 r., upamiętniający galicyjskich Żydów zgładzonych w 1942 r. w obozie w Bełżcu.

(fotka z netu: https://rajsza.rzeszow.pl/zydzi-podkarpaccy/lesko.html , bo nie chciało mi się przedzierać przez pokrzywy)

Co prawda, większe wrażenie wywarł na mnie kirkut w Lutowiskach (pokazywałam go w jesiennej relacji z wypadu Bieszczady), ale ten w Lesku też warto było zobaczyć.

Skoro byłyśmy blisko, podeszłyśmy też pod dawną synagogę, najcenniejszy zabytek Leska.



Została zbudowana w latach 1626-1654 (w miejscu starszej), w przeszłości miała też znaczenie obronne i wchodziła w skład dawnych fortyfikacji miejskich. W 1838 przebudowano szczyty, dach oraz wystrój wnętrza. W czasie II wojny światowej Niemcy całkowicie zniszczyli wnętrze synagogi. Po wojnie przez 10 lat stała opuszczona, w 1957 r. zawalił się dach. Renowację budynku prowadzono w latach 1960-1963, w latach 70.XX wieku i na początku lat 80.XX wieku. Przydałby się jakiś kolejny remont …





Na szczycie ściany frontowej nad wejściem się tablice Dekalogu oraz hebrajska inskrypcja – w tłumaczeniu "O jakimże lekiem napawa to miejsce ! Nic tu innego, tylko dom Boży i brama nieba"

Obecnie w synagodze mieści się sala wystawowa Galerii Bieszczadzkich Twórców . Wstęp to bodajże 5 zł (nie pamiętam), ale z wejścia zrezygnowałyśmy, gdyż dawny wystrój wnętrza nie zachował się. W planie na ten dzień miałyśmy jeszcze jedno „obowiązkowe” miejsce w Zagórzu, uznałyśmy że w słoneczną pogodę lepiej więcej czasu spędzić tam właśnie.

Wejście do synagogi ograniczyłyśmy więc do jej przedsionka, oddzielonego od sali modlitewnej żelaznymi kutymi drzwiami osadzonymi w kamiennym portalu. W przedsionku wywieszono spis miejscowości Galicji, które zamieszkiwane były przez ludność żydowską w liczbie pow. 100 osób oraz spis ponad 3000 Żydów, którzy zamieszkiwali Lesko i najbliższą okolicę, a zostali zamordowani podczas wojny.

Podjechaliśmy jeszcze pod leski zamek Kmitów położony na wysokiej skarpie nad Sanem, na skraju ładnego parku. Szczerze mówiąc, to właśnie ten park podobał mi się bardziej niż zamek , do którego zresztą wejść się nie dało.

Sam zamek, chociaż obecny wygląd zewnętrzny o tym nie świadczy, jednak ma jednak długą i ciekawą historię (dzieje rodu Kmitów oraz kolejnych właścicieli zamku są równie interesujące) , toteż rzucić nań okiem wypada, jeśli się już w Lesku jest.



Obecnie zamek jest budowlą bezstylową, złożoną z czworobocznego budynku głównego i dwóch skrzydeł bocznych. Z dawnej okazałej budowli pozostała tylko jedna baszta, trzy inne zostały zniszczone. Mieści się tu hotel „Zamek”.

Zagórz

Krótką wizytą w Zagórzu zakończyłam jesienne Bieszczady 2020, jednakże wówczas nie było już czasu na zobaczenie ruin klasztoru Karmelitów Bosych, wcześniej pięknie pokazanych przez Marzenę . Obiekt miałam wtedy na „liście rezerwowej”, nic więc dziwnego, iż teraz zadbałam o to, aby tam dotrzeć. Na szczęście pozostałe baby bez żadnych oporów przystały na moje pomysły odnośnie zwiedzania .



Auta zostawiłyśmy na parkingu naprzeciwko Sanktuarium Matki Bożej Zagórskiej Matki Nowego Życia, dalej mogłyśmy dotrzeć tylko piechotą (ewentualnie rowerami, ale ich nie miałyśmy). Przy ulicy Klasztornej jest trochę domostw , mieszkańcom wolno tam wjeżdżać. Blisko ruin klasztoru nowych domów przybywa…

Spacer w jedną stronę to niespełna kilometr, początkowo lekko pod górkę. Szło się przyjemnie, bo widoki dolinę Osławy (rzeka płynie tworząc zakole opasające wzgórze Mariemont z ruinami klasztoru) są ładne, a pogoda nam sprzyjała .

Urozmaiceniem całej trasy są drewniane rzeźby .

Spotkanie Jezusa z Samarytanką ( przy źródełku, tuż za przejazdem kolejowym)…



Figura Jana Pawła II autorstwa Krzysztofa Śliwki z Rymanowa Zdroju (2015 r.) …



W pobliżu znajdują się tablice Dekalogu…



Kapliczka za ostatnimi „zwartymi” zabudowaniami …

Przy zakręcie trasy dojściowej do ruin klasztoru (w tym miejscu odłącza się szlak zielony, który towarzyszy drodze od parkingu) rozpoczyna się Droga Krzyżowa Nowego Życia ze stacjami wykonanymi przez artystów mieszkających w Zagórzu lub w okolicy, albo związanych z regionem. Droga Krzyżowa powstała w 2012 r., stacje zostały umieszczone na rudawych głazach skalnych pozyskanych z kamieniołomu w Rabem koło Baligrodu.

Stacja I – Jezus na śmierć skazany (autor – Zdzisław Pękalski z Hoczwi)…



Stacja II – Jezus bierze krzyż na ramiona (autor – Bogusław Iwanowski z Tyrawy Wołoskiej)…





Stacja III – Jezus po raz pierwszy upada pod krzyżem (autor – Franciszek Mikołajczak z Zagórza)…



Stacja IV – Jezus spotyka swą Matkę (autor – Jacek Kucaba z Zagórza)…



Stacja V – Szymon z Cyreny pomaga nieść krzyż Jezusowi (autor – Antoni Łuczka z Zagórza) …





Stacja VI – Weronika ociera twarz Jezusa (autor – Piotr Woroniec, artysta związany z Uniwersytetem Ludowym w Woli Sękowej) …

Stacja VII – Jezusa upada pod krzyżem po raz drugi (autor - Adam Glinczewski z Czarnej)…





Stacja VIII – Jezus pociesza płaczące niewiasty (autor – Jan Mogilny z Zagórza) …





Stacja IX – Jezus upada pod krzyżem po raz trzeci (autor – Robert Onacko z Zagórza)…



Stacja X – Jezus z szat obnażony (autor – Mariusz Mogilny z Zagórza)…



Stacja XI – Jezus przybity do krzyża (autor – Tomasz Weremiński z Baligrodu)…



Stacja XII – Jezus umiera na krzyżu (autor – Ryszard Iwańcz z Bydgoszczy)…



Dojście do ruin klasztoru sprawiło, iż chciałam tam wejść jak najszybciej i nawet nie zauważyłam dwóch ostatnich stacji Kalwarii, umieszczonych na klasztornym murze.

Przez główną bramę wiodącą na teren klasztorny wejść się nie dało, gdyż akurat trwały tam prace związane z wymianą bruku na dziedzińcu.









Na szczęście wejście było możliwe nieco dalej, chociaż trzeba było uważać, aby nie zepsuć już ułożonej, lecz jeszcze nie ustabilizowanej kostki.

Kolumna z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem przed ruinami klasztoru

Zespół Klasztor Karmelitów Bosych w Zagórzu został zbudowany na początku XVIII w. Fundatorem był ówczesny właściciel Leska Jan Franciszek Stadnicki, który w ten sposób chciał wyrazić wdzięczność za ocalenie życia w wojnie północnej. Prace budowlane rozpoczęto w 1700 r., zakonnicy zamieszkali w klasztorze już w 1714 r., budowę całego zespołu ukończono w 1730 r. , w kolejnych latach powstały mury obronne. Już po zakończeniu budowy kościoła, świątynię klasztorną uposażyła córka fundatora Anna Stadnicka, przekazując na ten cel swoje klejnoty i srebra.

Okres świetności klasztor przeżywał od 1730 do 1772, do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej
.
W 1772 r. zabudowania klasztorne zostały częściowo zniszczone w wyniku pożaru, jaki wybuchł po ostrzale z armat przez wojska rosyjskie atakujące ukrywających się w klasztorze konfederatów barskich. Klasztor wprawdzie odrestaurowano, lecz pod zaborem austriackim nigdy już nie wrócił do świetności. W 1822 r. kolejny pożar zniszczył dach kościoła i klasztoru.

Klasztor w Zagórzu zlikwidowano decyzją rządu austriackiego w 1831 r., majątek przejął skarb państwa, zakonnicy przenieśli się do Przeworska i Lwowa. Ocalałe z pożaru wyposażenie kościoła umieszczono w kościele parafialnym w Zagórzu.

Przez wiele zespół klasztorny stał opuszczony, pozbawiony opieki. Dopiero w latach 50.XX wieku na krótko obiekt przejęli karmelici z zamiarem odbudowy. Po otrzymaniu zgody w 1957 r. na odbudowanie klasztoru, wykonano część prac rekonstrukcyjnych. Urządzono ponowny pogrzeb zakonników zmarłych w XVIII i XIX stuleciu ponieważ podziemne krypty zostały splądrowane przez poszukiwaczy skarbów.
Pomimo ofiarności mieszkańców wciąż brakowało pieniędzy na odbudowę. Ostatecznie zezwolenie na odbudowę obiektu zostało uchylone, a karmelitów eksmitowano z zabudowań klasztoru.

Zaawansowane zabezpieczenie ruin rozpoczęto w 2000 r., gdy obiekt stał się własnością gminy Zagórz. Oczyszczono mury kościoła i klasztoru z drzew i krzewów, położone prowizoryczne nakrycie na szczytach murów, uporządkowano teren wokoło. Ponownie ustawiono na kamiennym postumencie przed kościołem figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Udało się też odbudować dwie, częściowo zrujnowane baszty; nie ukończono jednak górnych – najbardziej efektownych – części wież. Wkrótce jednak z braku funduszy prace przerwano i klasztor znów popadł w ruinę. Na szczęście, prace ruinach zostały wkrótce wznowione. Nadal trwają…

Do wnętrza kościoła Wniebowzięcia NMP niestety nie weszłyśmy, odstraszyły nas tabliczki z zakazem wstępu ze względu na zagrożenie zawaleniem. Za to wieża z tarasem widokowym była jak najbardziej bezpieczna.