Nie tylko połoniny… Bieszczady 2020, Sanok 2021

Z przewodnikiem tylko przeszliśmy obok jeszcze jednego, tym razem niewielkiego budynku mieszkalnego ze Skorodnego (1906 r.), składającego się z sieni, izby, komory i kuchenki.



Zaglądnęłyśmy tam nieco później.





Co prawda wejść do izby mieszkalnej (umieszczonej centralnie pomiędzy sienią a komorą) oraz innych pomieszczeń nie można, ale trochę widać przez kratę.

Z przewodnikiem podeszliśmy do zespołu cerkiewnego z Rosolina (powiat bieszczadzki, gmina Czarna), na który składają się: grekokatolicka cerkiew ( 1750 – 1751), dzwonnica ( 1751 ) kostnica (XVIII ), dwa nagrobki słupowe z Wolicy (1924-1925).

Cerkiew jest jednym z pierwszych obiektów, jakie przeniesiono do skansenu.



Maleńka cerkiew św. Onufrego Pustelnika wg tradycji została wybudowana w ramach podziękowania za uratowanie z nurtu wezbranej rzeki. Jest to świątynia trójwnętrzna (przedsionek, nawa, prezbiterium) o konstrukcji zrębowej na kamiennej podmurówce, z małą zakrystią z boku. Całość nakrywa wspólny dach wsparty dołem na wysuniętych końcówkach belek zrębu.

Pomimo tego, iż nasza grupa nie była duża, przewodnik nie otworzył kraty oddzielającej przedsionek od nawy. Wnętrze zobaczyliśmy więc jedynie przez kratę, a przecież moglibyśmy wejść do nawy, nawet jeśli grupę trzeba byłoby podzielić na dwie tury...

Wyposażenie jest oryginalne , tylko w niewielkim stopniu uzupełnione o sprzęty z XVIII-XIX w. Ciekawostką jest, iż cerkiew z Rosolina nigdy nie posiadała ikonostasu, tylko trzy barokowe ołtarze (główny Koronacji NMP adorowanej przez św. Onufrego , boczny pn. św. Jana Nepomucena i św. Jana Ewangelisty, boczny pd. św. Mikołaja Cudotwórcy). Prawdopodobnie początkowo świątynię używali rzymscy katolicy. Na belce tęczowej znajduje się krycyfiks z grupą Pasji, na ścianach i deskach stropu ocalała polichromia. Na ścianie północnej zobaczyć możemy dobrze zachowane malowidło przedstawiające św. Floriana, natomiast na ścianie południowej portret młodego szlachcica o imieniu Onufry ( być może to fundator świątyni).











A to polichromia w przedsionku…

Dzwonnica…







Nagrobne kapliczki słupowe (przeniesione z Wolicy k. Sanoka) na przycerkiewnym cmentarzu…

Do kolejnej bojkowskiej cerkwi podeszłyśmy (ale tylko 3 z 10) już po rozstaniu z przewodnikiem, gdyż nasz nie uwzględnił jej w planie zwiedzania.

Grekokatolicka cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Grąziowej (koło Ustrzyk Dolnych) została zbudowana w 1731 r. Pod koniec II wojny światowej w rejonie Grąziowej w tym rejonie toczyły się zacięte walki z UPA. Po wysiedleniu wszystkich mieszkańców na Ukrainę i Ziemie Zachodnie wieś przestała istnieć. Zachowała się w niej tylko stara cerkiew i resztki sadów owocowych. Po wojnie teren wsi został włączony do Arłamowa, w którym powstał ośrodek wypoczynkowy Urzędu Rady Ministrów. W 1968 r. cerkiew przeniesiono do skansenu w Sanoku, w 2014 r. wykorzystano jako jeden z planów filmowych podczas kręcenia "Wołynia".





To zrębowa trójdzielna (babiniec, nawa, prezbiterium) świątynia w archaicznym stylu bojkowskim prostym. To jedna z trzech cerkwi w tym stylu, jakie zachowały się w Polsce. Jedną z nich (w Smolniku nad Sanem) oglądaliśmy podczas ubiegłorocznego jesiennego wypadu w Bieszczady, w kolejnej (w Liskowatem) nie byłam…
Wszystkie części kryte są łamanymi dachami namiotowymi z gontem i zwieńczone kopułkami z krzyżami. Podcienia od frontu i po bokach wsparte są na słupach.

Miałyśmy szczęście , gdyż akurat w cerkwi była jakaś nieliczna grupa z przewodnikiem, który nie miał nic przeciwko temu, abyśmy weszły do środka. Wręcz przeciwnie, zachęcał nas do tego , żebyśmy wnętrze zobaczyły i posłuchały , co ma o nim do powiedzenia.





Zachowała się cenna polichromia figuralno – ornamentalna z 1735 r., autorstwa Stefana Paszeckiego i fundacji Grigorija Kolosterskiego. Przedstawienie w prezbiterium: 12 apostołów, 3 Ojców Kościoła wschodniego, Sen Jakuba, Trójcy starotestamentowej i czterech ewangelistów. W nawie: Świętą Trójcę, Zwiastowanie i MB, a w przedsionku Świętego Pawła, scen z życia proroka Eliasza, scena Ukrzyżowania, Nawiedzenia Świętego Piotra, szkielet śmierci z kosą, oraz sceny Wniebowstąpienia i Ostatniej Wieczerzy. Konserwację polichromii wykonano w 2007 r. Kompletny ikonostas z Grąziowej niestety się nie zachował , jego fragment eksponowane są w galerii skansenu”Ikona karpacka”. Obecnie w cerkwi mieści się ikonostas z przełomu XVIII i XIX w. pochodzący z grekokatolickiej cerkwi św. Bazylego z Poździacza z okolic Przemyśla.

Obok cerkwi ustawiono dzwonnicę z 1712 r. pochodzącą ze wsi Sierakośce (pow. przemyski). Jest to obiekt konstrukcji słupowej, kryty gontowym dachem namiotowym.

Nadrobiłem zaległości, bogatą masz dokumentację fotograficzną z Sanoka .
Ale nie jest to - oczywiście - nic dziwnego.

Zwiedzenie sektora pasterskiego ostatecznie odpuściłyśmy, gdyż po zobaczeniu cerkwi z Grąziowej „musiałyśmy” dogonić resztę naszych bab, aby razem upuścić skansen. No ale to później, póki co wracam do zwiedzania z przewodnikiem .

Po Bojkach pora na Łemków.

Zagrody łemkowskie były zazwyczaj jednobudynkowe (w bogatych gospodarstwach występowała zagroda dwu lub wielobudynkowa), chałupy pod jednym dachem mają część mieszkalna i gospodarczą (tu konkretnie: sień, izba, komora, boisko, stajnia, plewnik i zachata), stąd ich wydłużona bryła.
Na określenie budynku kryjącego pod wspólnym dachem izbę mieszkalną i wszystkie pomieszczenia gospodarcze używano słowa „chyża”. Chyże budowano z drewna jodłowego, pokrywano dachem dwuspadowym poszytym słoma z dwoma rzędami gontów na krawędzi i w kalenicy. Szczyty dachów szalowano gontem lub deskami, na dole znajdowały się małe daszki osłaniające ściany. Szpary między belkami budynku zalepiano gliną i utykano mchem.
Nie udało nam się wejść z przewodnikiem do Bojków, więcej szczęścia było z Łemkami. Zwiedziliśmy dużą zagrodę łemkowską pochodzącą z Komańczy, zbudowaną w 1885 r. Chyża łemkowska od bojkowskiej różniła się przede wszystkim bogatszymi zewnętrznymi zdobieniami, natomiast wnętrze i jego wyposażenie były podobne.











Małe okienka łemkowskich chałup powodowały, że wnętrze izby łemkowskiej było dość mroczne. Przed I wojną światową kurnych chat, posiadających prymitywne urządzenia ogniowe było we wsiach łemkowskich ponad 90%. Jedynie na plebaniach oraz w szkołach były piece z normalnymi przewodami kominowymi.

Architektura łemkowska była dość zróżnicowana, oddziaływały tu zarówno wpływy budownictwa słowackiego i podgórzańskiego. Na całym terenie wschodniej i zachodniej Łemkowszczyny powszechne były również spichlerze.

Chałupa ze Smolnika (pow. sanocki, 1925)





Krzyż z Krempnej (pow. jasielski, koniec XIX) , chałupa z Pielgrzymki (pow. jasielski , 1870 r.) oraz studnia (pocz. XX w.)

Chałupa ze Zdyni (pow. gorlicki, ok. 1910)







Na pierwszym planie (przed chałupą ze Zdyni) schichlerz z Koniecznej (ok. 1860 r.)

Na pożegnanie z Łemkami - cerkiew Narodzenia Bogurodzicy (Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy ?) ze wsi Ropki (koło Wysowej w Beskidzie Niskim) zbudowana w 1801 r., remontowana w 1891 r. Po wojnie i wysiedleniu Łemków przez wiele lat wieś pozostawała bezludna. Zachowana tam cerkiew została w 1978 r. rozebrana i przeniesiona do skansenu w Sanoku. Po rekonstrukcji (1996-2001), stanowi jeden z najciekawszych jego obiektów. Oprócz świątyni, na zespół składa się dzwonnica bramna z Ropek (1904 r.) oraz cmentarz przycerkiewny.



W przejściu przez dzwonnicę bramną umieszczono dzwon odlany około 1925 r. w Przemyślu. Wcześniej wisiał od w cerkwi w Balnicy. W czasie II wojny światowej parafianie zakopali go, aby ratować przed przetopieniem na cele Wehrmachtu. Po wojnie mieszkańców Balnicy przesiedlono, wieś przestała istnieć, o dzwonie zapomniano. Ponoć w 2006 r. został przypadkowo odnaleziony przez człowieka z wykrywaczem metalu, następnie przewieziono dzwon do skansenu.







Cerkiew jest zbudowana w stylu charakterystycznym dla północno-zachodniej Łemkowszczyzny, z widocznymi wpływami budownictwa kościelnego. Jest to świątynia o konstrukcji zrębowej (nawa, babiniec, prostokątnie zamknięte prezbiterium). Nad babińcem znajduje się wieża konstrukcji słupowej, jej ściany zwężają się gu górze. Wieża zwieńczona jest polichromowaną izbicą z pozornymi tarczami zegarowymi i drewnianym cebulastym hełmem. Nad nawą i prezbiterium dachy namiotowe łamane, także zwieńczone baniastymi, drewnianymi hełmami z pozornymi latarniami.

Świątynia składa się z obszernej nawy oraz znacznie mniejszego prezbiterium i takiegoż przedsionka. Ściany i sklepienia cerkwi pokrywa odrestaurowana polichromia iluzjonistyczno – architektoniczna z końca XIX w., której autorami byli bracia Bogdańscy z Jaślisk k. Sanoka. Malarska rodzina Bogańskich działała w regionie ponad wiek, ich prace ozdobiły liczne cerkwie i kościoły na całym Podkarpaciu i na Słowacji.