Dolny Śląsk i nieco dalej... (Gochy)

Gdy minęłyśmy bastion „Oto dla Ciebie”, ukazał nam się „Wysoki Rondel” i ośmioboczna wieża.



Umieszczony na głównej osi zamku wysoki barbakan posiadał kazamaty z dwoma poziomami strzelnic. Zamek otaczał wał ziemny mający od wewnątrz wysokość 3 metrów, a na zewnątrz (ze względu na fosę częściowo wykutą w skale) 5-7 metrów, a przy północnym bastionie nawet 15 metrów. Wierzchem biegła droga wałowa osłonięta kamiennym przedpiersiem ze stanowiskami strzelniczymi.
Okrążając zamek górnym jego poziomem, „zaglądałyśmy” do części pałacowej, zanim minęłyśmy kolejne bastiony („Korona” i „Szary Mnich”).

Przez kolejne skrzydło gospodarcze, z widokiem na główny dziedziniec, ruszyłyśmy do pałacu.





(fotka DJ)

Centralnym elementem rezydencji był reprezentacyjny trzypiętrowy pałac. Wybudowany został z piaskowca, a zaprawę murarską rozrabiano z kurzymi jajami, w ten sposób poprawiając Budynek pałacu miał plan prostokąta z małym eliptycznym dziedzińcem wewnętrznym (z planem przypominającym kształt dziurki od klucza) .
Imponujące wrażenie (nawet w stanie ruiny) robi sala balowa zajmująca dwie górne kondygnacje (a pod nią prawdopodobne znajdowała się jadalnia) , stąd jest widok na ośmioboczną centralną wieżę. W górnej części wieży mieściły się gabinety Ossolińskich i biblioteka. Ponoć w tej wieży znajdowało się ogromne akwarium pełne egzotycznych ryb. Kryształowe dno tego akwarium miało być jednocześnie sufitem dolnej sali.











(fotka JS)

Zdjęcia z zejścia na dół…





W tej części znajdowała się kuchnia i pomieszczenie, w którym trzymano zastawy stołowe. Przez kuchenny dziedziniec gospodarczy wróciłyśmy na główny dziedziniec.

Na głównym dziedzińcu można było zaopatrzyć się (po zażyciu próbek, jakich „mnich” nie żałował ) w miody pitne.

(fotka DJ)



(fotka JS)

Na koniec spaceru po krzyżtoporskich ruinach, weszłyśmy na dziedziniec eliptyczny znajdujący się w środkowej części pałacu.



Dziedziniec ten wyróżnia się bogatą elewacją fasady z powtarzającymi się motywami łuku triumfalnego z oknami i wnękami. Dawniej we wnękach znajdowało się 40 wizerunków przedstawiających fundatora i przedstawicieli spokrewnionych z nim rodzin magnackich.

Z eliptycznego dziedzińca przez wąski sklepiony tunel zeszŁyśmy na dół , aby stamtąd poPatrzeć na ośmioboczną wieżę.









W podziEmiach ośmiobocznej bije źródło, ponoć o doskonałym smaku, a nawet o leczniczych właściwościach. Czy woda można spróbować? Nie wiem, gdyż piwnice pominęłyśmy. W tego też względu nie zobaczyłyśmy legendarnych stajni, mieszczących się w podziemiach wschodniego skrzydła gospodarczego.

(fotka ze strony https://styl.interia.pl/podroze/news-kr ... Id,5749431 )

Stajnie mogły pomieścić 300 koni. Nad marmurowymi żłobami ponoć umieszczono kryształowe lustra w bogatych ramach, aby odbijając promienie słoneczne wpadające przez wysoko umieszczone okna rozświetlały pomieszczenia.
Legendy mówią o skrytym w podziemiach wejściu do tunelu łączącego Krzyżtopór z zamkiem w Ossolinie, oddalonym o około 20 km. Niewykluczone, że taki tunel planowano, ale nigdy nie doszło do jego realizacji.

W 1644 r. w świeżo wybudowanej rezydencji odbyło się przyjęcie weselne Krzysztofa Baldwina, jedynego syna Krzysztofa Ossolińskiego, na którym pojawił się sam król Władysław IV Waza. Rok później zmarł nagle (atak febry) fundator pałacu, cały jego majątek w spadku otrzymał Krzysztof Baldwin Ossoliński, który okresowo zamieszkiwał w Krzyżtoporze i być może kontynuował prace wykończeniowe. Niestety, zginął on bezpotomni w 1648 roku w bitwie pod Zborowem podczas powstania Chmielnickiego. Jego ciała nigdy nie odnaleziono, przywiezione zwłoki żona-wdowa zidentyfikowała jako obce. Podobno w sierpniu 1649 roku straż zamkową obudził tętent koni. Pod murami ukazał się tylko jeden rycerz – Krzysztof Baldwin. Gdy otworzono mu bramę, jeździec rozpłynął się we mgle. Niedługo po tym wydarzeniu dotarła do zamku wiadomość o śmierci Krzysztofa Baldwina…
Pałac odziedziczył brat fundatora, kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński, a po jego śmierci (1650, zmarł na udar) w spadku jego córka Urszula Brygida zamężna z Samuelem Jerzym Kalinowskim oboźnym koronnym , który jednakże wkrótce poległ w czasie potopu szwedzkiego w bitwie w 1652 r.

W październiku 1655 r. Szwedzi weszli do zamku ( który przypuszczalnie znajdował się już w rękach Wiśniowieckich) , zajmując go podstępem bez jednego strzału. Dwa lata później tu mury król Karol Gustaw oczekujący na spotkanie z księciem Siedmiogrodu Jerzym II Rakoczym Szwedzi stacjonowali na zamku przez dwa lata, opuszczając go jesienią 1657 r. zabrali ze sobą do Szwecji całe wyposażenie i bogaty wystrój wnętrz. Nie uszkodzili jednak, co często się im przypisuje, murów zamkowych. Krzyżtopór już nigdy powrócił do krótkiego okresu swojej świetności. Pomimo znacznej dewastacji, zamek był wciąż zamieszkany, ale kolejni właściciel nie remontowali go. Dopiero około 1760 roku Jan Michał Pac herbu Gozdawa ( generał wojsk litewskich) nieznacznie odrestaurował południową część rezydencji. Mieszkał w Krzyżtoporze do wybuchu w 1768 r. konfederacji barskiej, której uczestnicy na zaproszenie właściciela i marszałka konfederacji, znaleźli w zamku schronienie. Po przegranej konfederatów, Pac w 1770 wyjechał do Francji pozostawiając zamek zdewastowany i spalony przez wojska rosyjskie. Zrujnowany Krzyżtopór zakupił biskup krakowski Kajetan Sołtyk, w latach 1782-1787 w zamku mieszkał jego synowiec podstoli koronny Stanisław Sołtyk. Nakłady finansowe konieczne do remontu rezydencji przekraczały jednakże możliwości właściciela, zamek niszczał coraz bardziej. Kolejni właściciele (Lempiccy, po nich Orsetti) mieszkali już w innych dworach, nie byli zainteresowani wydawaniem majątków na ratowanie Krzyżtoporu. Po wybuchu powstania styczniowego w ruinach przebywał oddział partyzancki ukrywający się przed wojskami carskimi po bitwie pod Szczeglicami, w czasie I i II wojny światowej był schronieniem dla okolicznych mieszkańców. Pod koniec 1944 roku mieściły się tu magazyny żywnościowe Armii Czerwonej.

Po wojnie Krzyżtopór wraz z majątkiem ziemskim przeszedł na własność Skarbu Państwa. Pierwsze prace inwentaryzacyjne przeprowadzono w latach 1965-1967, prace projektowe miały miejsce w latach 70.XX wieku, planując odbudowę kompleksu na zespół wypoczynkowo-rekreacyjny , do czego jednakże nie doszło.

Od 1991 roku Krzyżtopór mogą zwiedzać turyści.



My właśnie skończyłyśmy zwiedzanie…

(fotka z netu )

Kolejne miejsce na naszym mini-objeździe okolic Sandomierza to Opatów. W mieście zaplanowane było zwiedzanie kolegiaty św. Marcina, ze względu na porę tu też postanowiłyśmy zjeść obiad.



Auta zaparkowane zostały (parking płatny) w pobliżu kolegiaty, najpierw skierowałyśmy się do niej, aby sprawdzić godziny wstępu. Trwała akurat msza pogrzebowa, więc „z marszu” zwiedzanie nie było możliwe, obok jednak dowiedziałyśmy się, w jakich godzinach świątynię można zwiedzić z przewodnikiem.
Najpierw jednak poszłyśmy coś zjeść, a że niedaleko w Rynku znajduje się dobrze oceniana restauracja „Źmigród”, więc tam właśnie się skierowałyśmy i ten wybór był świetny . Wszystkie wybrane dania nam pasowały, ja zdecydowałam się na regionalne pierogi z kaszą jaglaną.



(fotka JS)

To w zasadzie jedyne miejsce w Rynku, w jakim byłyśmy. Jest tam co prawda wejście do Podziemi Opatowskich, ale te, tak jak wcześniej sandomierskie, odpuściłyśmy. Wszystkiego w krótkim czasie zobaczyć się nie da, zawsze trzeba dokonać jakiegoś wyboru.

Zwiedzanie kolegiaty św. Marcina jest płatne, „emerycki” wstęp to 5 zł. Za przewodnika zapłaciłyśmy 30 zł (taką opcję wybrałyśmy), więc wyszło dodatkowo po 4,30 zł od głowy. Ale nie żałujemy, gdyż pan przewodnik opowiadał ciekawie, absolutnie nie przesadzając z suchymi faktami. Ja też ich Wam oszczędzę, zainteresowani historią kolegiaty (sięgającą XII wieku, wielu jej początki wiąże z templariuszami), mogą sobie co nieco poczytać np. w wikipedii.





Kolegiata zajmuje wyjątkowe miejsce wśród zabytków architektury romańskiej w Polsce, jako jedna z nielicznych, dobrze zachowanych bazylik. Przez wieki nastąpiły jednakże liczne przebudowy, przez co laicy ( jacy jak ja) nie wszystko są w stanie zauważyć.
Na pewno na całej wysokości romańska jest jedna z wież, z podwójnymi oknami w górnych kondygnacjach. Druga wieża została zbudowana później, więc tylko w jej dolnej części zachowały się ślady romańskie. Hełmy na obu wieżach są natomiast już barokowe…

Do świątyni wchodzi się obecnie przez południowy portal boczny.

(fotka z wikipedii)

Po lewej stronie znajduje się przybudówka (dawny kapitularz), a w niej polichromia ścienna ze sceną Ukrzyżowania namalowana około 1470-1480. Malowidło to zostało odkryte podczas przebudowy pod koniec XIX wieku, skryte wcześniej pod kolejnymi warstwami tynku.





Ponad sklepieniem kapitularza odkryto też inne fragmenty średniowiecznych fresków, gorzej zachowane i praktycznie nieczytelne.
W kapitularzu znajduje się (odkryta pod posadzką podczas prac konserwatorskich prowadzonych w 2003 roku) piaskowcowa płyta nagrobna z 1554 roku scholastyka Piotra z Gliwic , budowniczego szkoły przykolegiackiej. Jest tu także fragment nagrobka Maryny Sobek z 1530 roku, ufundowany przez jej męża Baltazara Sobka z Sulejowa (jego matką była siostra kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, któremu miasto i kolegiata zawdzięczają rozkwit).

Danusiu , a podziemną trasę turystyczną w Opatowie i Muzeum Geodezji i Kartografii też zaliczyliście Jeżeli nie - następnym razem daj się skusić . . .


Pozdrawiam
Piotr

piotrf napisał(a):Danusiu , a podziemną trasę turystyczną w Opatowie i Muzeum Geodezji i Kartografii też zaliczyliście

No niestety nie...

Po wejściu do wnętrza kościoła, wąskie romańskie okienka można zobaczyć w nawach bocznych. Nawa główna pochodzi prawdopodobnie z XVI wieku, nakryta jest późnogotyckim sklepieniem kolebkowym, które zastąpiło pierwotny romański strop drewniany. Całe wnętrze kościoła pokryte jest XVIII-wieczną barokową polichromią iluzjonistyczną (na moich zdjęciach niestety "przymuliła się" ich przeważająca kolorystyka błękitno-różowa). Mury nawy głównej pokryte zostały nad arkadami scenami alegorycznymi. Przedstawione na nich postaci w rękach trzymają tarcze herbowe, głównie historycznych właścicieli dóbr opatowskich. W nawach bocznych widoczne są podobne iluzjonistyczne podziały architektoniczne oraz dekoracja roślinna. Najstarsze, bo renesansowe freski datowane są na rok 1547, widać je jedynie nad chórem.



















Organy pochodzą z 1746 roku, zostały przebudowane w 1846 roku. Odnawiano je kilkukrotnie, m. in. w roku 1793 i 1889.

Najstarsze z barokowych malowideł (z pierwszej połowy XVIII wieku) znajdziemy w prezbiterium i transepcie, ich bohaterem jest patron kolegiaty św. Marcin z Tours. Malowidła na sklepieniu przedstawiają sceny z jego życia oraz chwały w niebie. Obraz w ołtarzu głównym przedstawia św. Marcina w szatach biskupich (bardziej popularny jednak jest jego wizerunek jako żołnierza, oddającego część swego płaszcza biedakowi).







Z bocznych ołtarzy na uwagę zasługuje ten na przedłużeniu południowej nawy, z renesansowym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Janem, namalowanym w XVI wieku prawdopodobnie przez Timoteo Viti z Urbino, pierwszego nauczyciela Rafaella.







Cennym elementem wystroju jest gotycki krucyfiks z początku XV wieku, niedawno odrestaurowany.





W kolegiacie znajdują się trzy kropielnice, najcenniejsza jest romańska w kształcie pucharu, stojąca przy dawnym wejściu głównym (między wieżami), wg tradycji powstała w tym samym czasie, co świątynia.