Nieborów
Arkadia, stworzona staraniem Heleny z Przeździeckich, Radziwiłł, powstała w pobliżu Pałacu będącego w posiadaniu jej męża - Michała Hieronima Radziwiłła - syna Marcina Mikołaja Radziwiłła i Marty z Trembickich. Brata Józefa Mikołaja Radziwiłła.
Facet o tyle ciekawy, że jako dziecko pozostawał zaniedbany aż do ubezwłasnowolnienia chorego umysłowo ojca w roku 1748.
Otrzymał staranne wykształcenie. Ożenił się ze wspomnianą Heleną Przeździecką, znaną między innymi z powodu romansu z królem Stanisławem Augustem.
Osiedli w Nieborowie, kupionym za pieniądze otrzymane za składanie podpisów na dokumentach sankcjonujących rozbiory: w 1773 na pierwszym oraz w 1793 na ostatnim sejmie rozbiorowym.
Pomimo, że Julian Ursyn Niemcewicz napisał o nim, że był to "w ostatnim sposobie samolub, zły obywatel, nieuczynny", trzeba oddac sprawiedliwości, że jednocześnie zasłynął jako dobry gospodarz.
Za jego rządów stawy w położonych k. Ostrowa Wielkopolskiego dobrach przygodzickich stały się jednymi z najznaczniejszych w Polsce i w Europie (ich powierzchnia wynosiła wówczas ok. 700 ha tj. była porównywalna z obecną). W Nieborowie zgromadził pokaźny zbiór dzieł sztuki.
Michał Hieronim Radziwiłł zmarł w Warszawie w wieku 87 lat. Pochowano go w Nieborowie. Był najprawodopodobniej ostatnim żyjącym senatorem świeckim Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Pozostawił po sobie pięciu synów, w tym Antoniego Henryka Radziwiłła i Michała Gedeona Radziwiłła, oraz trzy córki, co przyczyniło się do tego, że dobra nieborowskie podupadły, a pałac uległ zaniedbaniu. Spadkobiercy przez długie lata prowadzili spór o ogromną sukcesję po zmarłym, położoną na terenie Cesarstwa Rosyjskiego, Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Część dóbr, położona w Królestwie Polskim, a w niej Nieborów, przypadły w spadku w 1841 roku synowi Michała Hieronima - Michałowi Gedeonowi Radziwiłłowi, generałowi wojsk polskich, jednemu z głównodowodzących powstaniem listopadowym 1831 roku.
Poświęćmy teraz chwilę samemu majątkowi.
Początki Nieborowa sięgają końca XII wieku, kiedy powstał tu przysiółek, a następnie wieś, z kościołem erygowanym w 1314 roku i drewnianym dworem.
Na początku XVI wieku wzniesiono w Nieborowie gotycko-renesansowy dwór, który przetrwał do końca wieku XVII.
Dobra nieborowskie stanowiły wówczas własność rodu Nieborowskich herbu Prawda.
Nazwa Nieborów (w brzmieniu Nyeborowo lub Nyeborow) pojawia się w źródłach historycznych po raz pierwszy w dokumentach kościelnych XIV w. wykazujących sumy pobierane w diecezji tytułem świętopietrza. Nazwa Nieborów jest nazwą dzierżawczą, założycielem jej mógł być zatem bliżej nieznany Niebor, którego imię jest zaświadczoną w źródłach formą antroponimiczną, co jest często spotykaną wówczas forma nazywania miejscowości, o czym świadczy choćby nazwa grodu Warsza, dziś znanego jako ...
W 1694 r. kardynał Michał Stefan Radziejowski kupił od Nieborowskich dobra wraz z dworem i na jego zrębach wzniósł barokowy pałac według projektu architekta Tylmana z Gameren. Pałac zmieniał przez lata właścicieli aż w 1774 r. właścicielem Nieborowa został książę Michał Hieronim Radziwiłł, późniejszy wojewoda wileński i jeden z najbogatszych magnatów polsko-wileńskich.
Jak wspomniałem, dobra położone w Królestwie Polskim, w wyniku porozumień, czy raczej nieporozumień, spadkowych, przypadły Michałowi Gedeonowi Radziwiłłowi, zaś, po jego śmierci, synowi - Zygmuntowi Radziwiłłowi.
Zygmunt okazał się utracjuszem i doprowadził do ruiny dobra swoich przodków. Sprzedał na licytacji w Paryżu najlepszą część galerii obrazów i biblioteki, zgromadzonych przez wielkiego dziada, i odsprzedał w obce ręce Arkadię z całym jej unikatowym wyposażeniem. Na szczęście w 1879 r. odstąpił Nieborów swemu bratankowi Michałowi Piotrowi Radziwiłłowi i przeniósł się na stałe do Francji.
Nowy właściciel Nieborowa podniósł z ruiny zaniedbane dobra, odkupił Arkadię, założył przy pałacu manufakturę mebli i majoliki, uzupełnił uszczuplone wyposażenie wnętrz i wyposażył na nowo bibliotekę pałacową. Zmarł bezpotomnie w 1903 r., a wdowa po nim sprzedała w trzy lata później dobra nieborowskie wraz z pałacem dalekiemu kuzynowi męża Januszowi Radziwiłłowi, ordynatowi ołyckiemu.
Janusz Radziwiłł był znanym działaczem politycznym i gospodarczym okresu dwudziestolecia międzywojennego.
Dokonał w latach 1922-1929 przebudowy wnętrz pałacu w Nieborowie, m.in. Sali Weneckiej i Palarni (arch. Kazimierz Skórewicz), nadbudowy drugiego piętra (arch. Romuald Gutt) i uczynił z Nieborowa głośną podwarszawską rezydencję, odwiedzaną przez znanych polityków i inne osobistości życia publicznego w Polsce.
W dramatycznym okresie okupacji hitlerowskiej prowadził działalność konspiracyjną o charakterze politycznym. W tym czasie jego syn Edmund Radziwiłł zarządzał dobrami nieborowskimi, działając jednocześnie, razem z małżonką Izabelą, w ruchu oporu w szeregach łowickiego okręgu Armii Krajowej.
Janusz Radziwiłł dwukrotnie, w 1939 roku i w latach 1945-1947, więziony był przez sowieckie służby NKWD na terenie Związku Radzieckiego, a po powstaniu warszawskim, do grudnia 1944 roku przetrzymywany był przez hitlerowców w więzieniu berlińskim.
W 1947 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie zmarł w 1967 roku. Małżonka Janusza Anna z Lubomirskich Radziwiłłowa zmarła w 1947 roku w Krasnogorsku.
Wówczas właśnie ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie Stanisław Lorentz, zgodnie z wcześniejszym porozumieniem z Radziwiłłem, otoczył opieką unikatowy pałac nieborowski i jego zbiory oraz zabytkowy ogród w Arkadii, włączając je niezwłocznie w skład warszawskiego Muzeum Narodowego, jako jego oddział.
To uratowało pałac i jego zbiory przed dewastacją i rozproszeniem w najgorszym okresie ortodoksyjnego stalinizmu.
W pałacu znajduje się obecnie muzeum wnętrz rezydencji pałacowej z XVII-XIX w., oparte na ocalałym wyposażeniu pałacu i jego kolekcjach (rzeźba, obrazy, grafika, meble, brązy, porcelana i szkło, srebra, zegary, tkaniny, zbiory biblioteczne), uzupełnione obiektami sztuki i rzemiosła artystycznego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie.
cdn.
.png "Legenda")
)
.png "Weteran")
